NEWS
Trong quá trình xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo, Bộ Khoa học & Công nghệ chú trọng quy định về nghĩa vụ minh bạch và dán nhãn. Theo đó, người dùng sẽ được thông báo rõ ràng trước khi tương tác với hệ thống AI.
Thông báo trước khi tương tác AI là một yêu cầu cốt lõi trong đề xuất Luật Trí tuệ nhân tạo 2025 và đặt ra tiêu chuẩn minh bạch với mọi hệ thống AI. Tầm quan trọng pháp lý của yêu cầu này liên quan trực tiếp đến quyền được biết của người dùng và trách nhiệm của nhà cung cấp dịch vụ AI.
Thông báo trước khi tương tác AI bảo đảm người dùng nhận thức được mình đang đối thoại hoặc tương tác với hệ thống tự động chứ không phải con người; điều này giảm rủi ro hiểu nhầm và thao túng thông tin. Tác động chiến lược minh bạch tăng niềm tin người dùng, giảm tranh chấp pháp lý và tạo tiền đề cho thị trường AI có trách nhiệm.
Ví dụ: một nền tảng chăm sóc khách hàng sử dụng chatbot phải hiển thị cảnh báo rõ ràng trước khi trả lời câu hỏi nhạy cảm.
Thông báo nên bao gồm ít nhất: (1) thông tin rằng đối tượng là hệ thống AI, (2) mục đích tương tác, (3) quyền của người dùng về dữ liệu và khiếu nại. Chi tiết kỹ thuật chỉ rõ loại mô hình (ví dụ: chatbot hội thoại), khả năng xử lý dữ liệu cá nhân và rủi ro tiềm ẩn. So với quy định châu Âu, đề xuất Việt Nam nhấn mạnh dán nhãn tương tác ngay tại điểm tiếp xúc người dùng.
Dán nhãn có thể bằng văn bản (pop-up, banner), biểu tượng nhận diện hoặc thông báo bằng giọng nói trước khi kết nối. Ưu và nhược điểm pop-up rõ ràng nhưng có thể gây phiền, biểu tượng liên tục tinh tế nhưng dễ bị bỏ qua; cần cân bằng UX và tính bắt buộc pháp lý.
Bài viết gần đây: Google đầu tư Cipher Mining 2025: Hậu phương AI cho Bitcoin
Các thành phần liên quan và dữ liệu cần được công bố để thực thi nguyên tắc thông báo trước khi tương tác AI. Giải thích về bản chất giúp xác định phạm vi áp dụng cho nhiều loại dịch vụ khác nhau. Phân tích thành phần giúp cơ quan quản lý và doanh nghiệp xác định trách nhiệm tương ứng.
Hệ thống AI được định nghĩa bao gồm các thuật toán, mô hình học máy, hệ thống sinh ngôn ngữ và các giải pháp tự động hoá ra quyết định. Ứng dụng từ chatbot, trợ lý ảo, đến hệ thống khuyến nghị đều có thể thuộc phạm vi nếu tương tác người dùng là điểm chính.
Ví dụ pháp lý: việc xác định ‘hệ thống AI’ định hướng việc bắt buộc dán nhãn và phạm vi thông báo.
Danh mục bắt buộc gồm: Bản chất hệ thống ( AI hay con người hỗ trợ), mục đích xử lý dữ liệu, thời gian lưu trữ và thông tin liên hệ để khiếu nại. Dữ liệu cần hiển thị nên được chuẩn hoá để đảm bảo người dùng dễ nắm bắt và so sánh giữa các dịch vụ. Kịch bản khi một nền tảng thuê ngoài mô hình AI, phải nêu rõ bên nào chịu trách nhiệm bảo mật và độ chính xác kết quả.
Sự minh bạch về dữ liệu và thuật toán giảm thiểu rủi ro phân biệt đối xử và lạm dụng dữ liệu cá nhân. Cung cấp mô tả ngắn về nguồn dữ liệu, mục đích xử lý và quyền từ chối/không tham gia của người dùng. Phân tích cân bằng giữa bảo mật thương mại (bí mật thuật toán) và quyền biết của người dùng là thách thức chính.
Phần này mô tả cách triển khai thông báo trên các nền tảng khác nhau, tác động đến nhà phát triển và kịch bản minh họa. Từ đó đưa ra chiến lược áp dụng, kiểm soát và đánh giá hiệu quả thực thi quy định. Các ví dụ thực tế giúp đánh giá ưu/nhược điểm của từng phương thức thông báo.
Cách thông báo được triển khai trên nền tảng số, trên web có thể dùng banner, modal hoặc chú thích bên cạnh khung chat; trên di động có thể dùng onboarding hoặc cảnh báo giọng nói. Thực tế triển khai nên tối ưu cho trải nghiệm: thông báo ngắn gọn, liên kết chi tiết chính sách, và nút từ chối/cho phép. ( Ví dụ: một ứng dụng ngân hàng dùng AI để phân loại giao dịch nên hiển thị thông báo ngay khi người dùng bật tính năng tự động phân loại).
Tác động đối với nhà phát triển và nền tảng cần tích hợp cơ chế dán nhãn, lưu giữ log chứng minh đã thông báo và cung cấp công cụ khiếu nại. Chi phí ban đầu để tuân thủ sẽ được bù bằng niềm tin người dùng và giảm rủi ro pháp lý dài hạn. Chiến lược áp dụng kiểm thử A/B để tìm hình thức thông báo hiệu quả nhất mà không ảnh hưởng trải nghiệm. Kịch bản minh họa và phân tích ưu nhược điểm:
Dự báo quy định rõ ràng sẽ thúc đẩy các giải pháp trung hoà UX và tuân thủ, ví dụ thông báo ngắn + liên kết chi tiết.
Việc bắt buộc thông báo trước khi tương tác AI là bước quan trọng để bảo vệ quyền người dùng và tạo khung pháp lý cho AI có trách nhiệm. Cần chuẩn hoá nội dung thông báo, cân bằng UX và minh bạch, đồng thời xây dựng cơ chế giám sát thực thi hiệu quả. Khuyến nghị doanh nghiệp nên bắt đầu thiết kế quy trình thông báo ngay từ giai đoạn phát triển để đáp ứng yêu cầu luật và xây dựng niềm tin.
Cảm ơn bạn đọc!
Người dùng phải được thông báo trước khi tương tác AI bất cứ khi nào hệ thống tự động tham gia vào việc trả lời, đưa ra khuyến nghị hoặc xử lý dữ liệu cá nhân của họ. Nếu có can thiệp của con người minh bạch ( human-in-the-loop), thông báo vẫn cần nêu rõ bản chất tương tác.
Thông báo tối thiểu nên nêu: hệ thống là AI, mục đích xử lý, loại dữ liệu thu thập, thời gian lưu trữ và cách liên hệ khiếu nại.
Đề xuất luật thường đi kèm cơ chế kiểm tra, yêu cầu lưu giữ chứng cứ và chế tài hành chính khi vi phạm minh bạch. Thực thi hiệu quả đòi hỏi cơ quan quản lý có công cụ rà soát và quy trình khiếu nại người dùng rõ ràng.